امروزه استفاده از سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی در سراسر جهان افزایش چشمگیری داشته‌است. علاوه‌بر جنبه زیبایی سنگهای زینتی و استفاده آن‌ها در انوع جواهرات، خواص درمانی بعضی از این سنگها نیز باعث افزایش استفاده از آن‌ها توسط اقشار مختلف جامعه شده‌است. انواع گوناگون سنگها با قیمت‌های مختلف در بازار وجود دارد و در اختیار خریدارن قرار گرفته‌است. اما معمولا تشخیص اینکه یک سنگ از نوع قیمتی، نیمه قیمتی، مصنوعی یا طبیعی است، کار آسانی نیست و به همین دلیل تعداد زیادی آزمایشگاه تشخیص سنگ های قیمتی در سراسر جهان به منظور شناخت دقیق این سنگها تاسیس شده‌است که با انجام آزمایش‌های مختلف به شناسایی دقیق انواع سنگ می‌پردازد. در ادامه مقاله با این روش تشخیص سنگ بیشتر آشنا خواهیم شد.
انواع سنگهای زینتی
برای توضیح بهتر روش‌های تشخیص سنگ های قیمتی، بهتر است ابتدا با طبقهبندی سنگها از نظر منشاء پیدایش آشنا شویم.
- سنگهای طبیعی یا Natural: سنگ‌هایی که مستقیما از دل طبیعت به دست می‌آیند و منشاء اصلی آن‌ها معادن است.
- سنگهای مصنوعی یا Synthetic: این سنگها توسط انسان و در آزمایشگاه ساخته می‌شوند اما مشابه سنگهای طبیعی استخراج شده از معادن هستند.
- سنگهای دست ساز یا Manmade: این سنگها نیز توسط انسان ساخته می‌شود، اما با گونه‌های طبیعی سنگها متفاوت است.
- سنگهای جایگزین یا Imitation: این نوع از سنگها که هم می‌توانند مصنوعی باشند هم طبیعی، به دلیل قیمت کمتری که دارند، جایگزین سنگهای قیمتی می‌شوند.
با‌توجه به انواع سنگهای موجود، اهمیت تشخیص سنگ های قیمتی برای ما روشن‌تر می‌شود. زیرا متاسفانه امروزه با وجود انواع سنگ مصنوعی که بعضی از آن‌ها از نظر ویژگی‌های ظاهری دقیقا مشابه سنگهای با ارزش طبیعی هستند، ممکن است در امر فروش سنگها تقلب صورت بگیرد. در گذشته با استفاده از روش‌های تجربی و بیشتر با دقت به ویژگی‌های ظاهری سنگها، طبیعی یا غیرطبیعی بودن آن‌ها مشخص می‌شد. در زیر چند شیوه تشخیص این سنگها را بیان می‌کنیم.
روش‌های تشخیص سنگ های قیمتی
یکی از شیوه‌های شناسایی سنگهای قیمتی اصل، که بخشی از علم گوهرشناسی نیز محسوب می‌شود، این است که معمولا سنگ‌هایی که از طبیعت به‌دست می‌آیند، ممکن است دارای شکاف‌های ریزی باشند، اما سنگهای مصنوعی معمولا سطحی صاف و یک‌دست دارند. علاوه بر این سنگهای غیر اصل معمولا درخشندگی زیادی دارند، اما سنگهای اصل طبیعی ممکن است در اثر واکنش‌هایی مانند فرسایش، سطوح کدرتری داشته باشند. توجه به وزن سنگها نیز یک راه دیگر برای تشخیص اصل بودن آن‌ها است. زیرا معمولا سنگهای مصنوعی چگالی بیشتری دارند و طبیعتا وزنشان نیز بیشتر است.
اما همانطور که گفتیم با ساخت انواع سنگهای مصنوعی که ویژگی‌هایی کاملا مشابه با نمونه اصلی دارند، دیگر استفاده از این روش‌ها راه دقیقی برای فهمیدن اینکه یک سنگ منشاء طبیعی دارد، ساخته دست بشر است و یا بهسازی شده‌است، نیست. پس ناگزیر به استفاده از روش‌های دقیق‌تری هستیم که علاوه‌بر ویژگی‌های ظاهری، سنگها را از نظر عناصر تشکیل‌دهنده و دیگر ترکیبات، بررسی کرده و نوع آن‌ها را مشخص کند.
اما همانطور که گفتیم با ساخت انواع سنگهای مصنوعی که ویژگی‌هایی کاملا مشابه با نمونه اصلی دارند، دیگر استفاده از این روش‌ها راه دقیقی برای فهمیدن اینکه یک سنگ منشاء طبیعی دارد، ساخته دست بشر است و یا بهسازی شده‌است، نیست. پس ناگزیر به استفاده از روش‌های دقیق‌تری هستیم که علاوه‌بر ویژگی‌های ظاهری، سنگها را از نظر عناصر تشکیل‌دهنده و دیگر ترکیبات، بررسی کرده و نوع آن‌ها را مشخص کند.
آزمایشگاه تشخیص سنگ های قیمتی
برای بررسی دقیق سنگها در آزمایشگاه از روش‌ها و دستگاه‌های پیشرفته مطابق با استاندارد‌های بین‌المللی استفاده می‌شود. در این روش، علاوه بر بررسی دقیق ترکیبات گوهر، نوع آن و نیز طبیعی یا مصنوعی بودنش را تعیین می‌کند. به علاوه با بررسی کیفیت سنگها، می‌توان آن‌ها را طبقهبندی و قیمت‌گذاری کرد. همچنین با انجام این آزمایش‌ها می‌توان شناسنامه‌ای برای سنگ تهیه کرد که نشان دهنده تمامی خصوصیات و ترکیبات یک سنگ است. این شناسنامه حاوی اطلاعاتی مانند عکس گوهر مورد نظر، وزن، رنگ، ضریب شکست نوری، نوع گوهر، نوع تراش و یا بهسازی آن و نیز امضا و مهر مرکز صادر کننده شناسنامه گوهر و نیز یک کد رهگیری می‌باشد.
روش تشخیص سنگ های قیمتی در آزمایشگاه
روش طیف سنجی فلورسانس اشعه ایکس، روشی بسیار دقیق برای تشخیص طبیعی و یا مصنوعی بودن سنگها است. این روش یک روش تجزیه شیمیایی است که نوع عناصر موجود در مواد را شناسایی می‌کند. استفاده از دستگاه‌های فلورسانس اشعه ایکس، می‌تواند نمونه‌های معدنی مانند کانی‌ها و سنگها و نیز مواد دیگری مانند شیشه و حتی آلیاژ‌های فلزی را نیز، تجزیه و تحلیل کند.
در آزمایشگاه تشخیص سنگ های قیمتی با استفاده از این روش علاوه بر سنگها، می‌توان خلوص فلزات گرانبها را نیز تشخیص داد. این روش برای جامدات، پودر‌ها و مایعات مورد استفاده است. اساس این روش نیز تاباندن اشعه ایکس به نمونه و اندازه‌گیری انرژی و نیز طول موج اشعه ایکس ثانویه است که پس از اشعه ایکس اولیه تابانده شده، به‌وجود می‌آید. بر این اساس تمامی عناصر موجود در یک نمونه مشخص شده و خلوص یک سنگ تعیین می‌شود. مثلا در روش طیف سنجی فلورسانس اشعه ایکس در سنگ قیمتی الماس هیچ عنصر دیگری غیر از کربن نباید وجود داشته‌باشد.
با‌توجه به توضیحات فوق در‌می‌یابیم که روش آزمایشگاهی تشخیص سنگ های قیمتی بهترین روش تایید هویت و اصل بودن یک سنگ است و باعث اطمینان خریدار از اصل بودن سنگ مورد‌نظر می‌شود. این مساله به ویژه در طلا و جواهرسازی که از محصولات آن توسط بیشتر خریداران به عنوان یک سرمایه استفاده می‌شود از اهمیت بالایی برخودرار است. پس بهتر است قبل از خرید یک سنگ قیمتی ابتدا از اصل بودن آن مطمئن شویم، که با مطالعه شناسنامه سنگ، این کار امکان‌پذیر است.